اصول برنامه تمريني فيتنس بانوان
مرجع اکثر برنامه‌هاي تمريني فيتنس بانوان، مربيان يا قهرمانان مرد در رشته‌هاي بدنسازي و کلاسيک هستند که برنامه‌هاي خود و شاگردان مرد خود را بدون هيچ تغييري به بانوان ارائه مي‌کنند که البته اين کار اشتباه بزرگي است. به عنوان مثال در بسياري از برنامه‌هاي فيتنس بانوان مشاهده مي‌شود تمرينات با تردميل به مدت 90 دقيقه توصيه شده و يا برنامه ورزشي براي يک خانم حدوداً 50 ساله، چهار جلسه در هفته و زمان لازم براي هر جلسه تمرين بيش از سه ساعت در نظر گرفته شده است!
اولين اصل از اصول مربيگري در فيتنس بانوان، مطلع شدن از اهداف فرد و ارائه راهکارهاي صحيح مطابق با شرايط زندگي، سن، تيپ بدني، سابقه ورزشي، سابقه بيماري و پرونده پزشکي او مي‌باشد؛ سپس زمان تقريبي براي رسيدن به اهداف توافق شده با فرد برآورد مي‌شود. در جايي شنيدم خانمي با قد 150 سانتي‌متر و وزن 120 کيلوگرم به باشگاهي مراجعه کرده و مربيان باشگاه به او گفته‌اند وزن او را در عرض شش ماه به 70 کيلوگرم کاهش مي‌دهند! در جايي ديگر خانمي با دور بازوي 45 سانتي‌متر به باشگاهي مراجعه نمود و مربي باشگاه ادعا نمود بعد از 3 ماه، بدون اينکه بازوانت شل شود دور بازوي شما را به 30 سانتي‌متر خواهم رساند. مسلماً اين قبيل ادعاها، ادعاهاي کذبي است که جايي در فيتنس بانوان ندارد. در فيتنس بانوان، راهنمايي و مشاوره‌ي صحيح است که رکن اساسي محسوب مي‌گردد و بيشترين اهميت را دارد.
دومين اصل مربيگري در فيتنس بانوان، آشنايي با فيزيک ورزشکار مي‌باشد. مثلاً بعضي از خانم‌ها در بالاتنه درشت هستند و برخي ديگر استخوان لگن درشتي دارند، فردي باريک و فرد ديگر پهن است و … . حتي نحوه پاسخ‌دهي هر ورزشکار به انواع برنامه‌هاي ورزشي متفاوت است؛ مثلاً تمرينات مربوط به شانه‌ها در بعضي افراد موجب رشد عضلات شانه و در برخي ديگر موجب رشد عضلات تراپ (کول) مي‌شود و بر روي عده‌اي هم کاملاً بي‌اثر است. مثال ديگر اينکه تمرين عضلات شکم براي بانواني که دنده‌هاي مرتفع دارند منجر به عواقب ناخوشايندي مي‌شود و يا تمرينات قسمت پائين شکم که عمدتاً با حرکات پا به شکل نشسته يا خوابيده انجام مي‌شود، براي خانم‌هايي که پاهاي لاغري دارند اصلاً مناسب نيست. حرکات پهلو به منظور سوزاندن چربي‌هاي پهلو در 99 درصد مواقع اشتباه است. بانوان در سنين بالا ابتدا مي‌بايست به فکر سلامت خود باشند و با تمريناتي متعادل و نيز رعايت برنامه غذايي مطابق با سن، کمتر به دنبال ايجاد تغييرات عمده در بدنشان باشند. البته توصيه برخي پزشکان به جراحي، مؤثرتر از ورزش سنگين و پايبندي به رژيم‌هاي سخت و طولاني‌مدت است.
سابقه بيماري
بارها پيش آمده که خانمي به درد زانوي خود بي‌توجه بوده و مربي هم بدون اينکه سؤالي در اين مورد بپرسد، براي لاغري او برنامه تردميل روي شيب، دوچرخه ثابت و… با مدت‌زمان طولاني و شدت زياد در نظر گرفته است که در نهايت فرد دچار آسيب‌ديدگي شده و ورزش را کاملاً رها نموده است. نکته حائز اهميت براي بانواني که در بخشي از بدن خود مبتلا به چاقي هستند اين است که تمرينات با وزنه و دستگاه برايشان مناسب نيست؛ چرا که تجربه ثابت کرده قسمت‌هايي از بدن بانوان که درشت مي‌باشد استعداد بيشتري براي رشد دارد و چنانچه روي آن نقاط به هر نحوي تمرين با وزنه يا دستگاه انجام دهند، پس از مدتي درشت‌تر و حجيم‌تر از قبل مي‌شود به‌خصوص اگر اين تمرينات به صورت مستمر انجام نشود. قابل توجه بانواني که بازوان درشتي دارند و انواع حرکات بازو و پشت بازو را با دستگاه يا وزنه با تکرار زياد انجام مي‌دهند.
تمرينات
در اين بخش به تمرينات و شرايط تمريني صحيح براي برخي از قسمت‌هاي بدن در فيتنس بانوان مي‌پردازيم:
تمرينات عضلات سينه (جهت زيبايي و سلامت)
براي بسياري از بانوان – تقريباً 95 درصد آنها – تمرينات سينه به خصوص قسمت مياني و زيرين سينه مضر است و موجب افتادگي سينه مي‌گردد؛ به همين دليل بهتر است تمرينات وزنه و دستگاه براي سينه در قسمت بالاي سينه انجام گيرد. ضمناً تمرينات با دامنه‌ي زياد ممکن است باعث ترکيدگي پوست در ناحيه اتصال سينه به دست‌ها شود. در فيتنس بانوان، تمرينات سينه فقط شامل حرکات زير مي‌شود:
بالا سينه هالتر، بالا سينه دمبل، بالا سينه دمبل فلاي (به شرطي که وزنه‌ها زياد پائين نيايد)، بالا سينه دستگاه، بالا سينه اسميت و بالا سينه کراس.
تمرينات عضلات سرشانه (جهت زيبايي و سلامت)
از آنجا که تمرينات سرشانه گاهي اوقات با انقباض قسمت بالايي عضله تراپ (کول) همراه مي‌شود، تأثير حرکات سرشانه بستگي به استعداد عضلات شانه و کول دارد؛ چنانچه شکل شانه‌ها جمع و گردن و کول حجيم به نظر مي‌رسد مي‌بايست تمرينات شانه بااحتياط و توأم با رعايت نکات خاصي که مربيان به آن اشاره مي‌کنند انجام شوند. در فيتنس بانوان، تمرينات سرشانه شامل حرکات زير مي‌شود:
سرشانه دمبل پرس در حالت نشسته، سرشانه هالتر از پشت در حالت نشسته، سرشانه اسميت در حالت نشسته (از جلو گردن يا از پشت گردن)، سرشانه نشر (هالتر يا دمبل) به صورت ايستاده و در مواردي نشسته يا خوابيده (با زاويه 45 درجه)، سرشانه نشر دمبل از طرفين، سرشانه سيم تک يا جفت (نشر از جلو)، سرشانه سيم يا دمبل تک به حالت خم، سرشانه سيم تک (ايستاده براي قسمت پشت شانه)، سرشانه دمبل خوابيده براي نواحي پشت شانه.
نکته قابل ذکر اينکه در حالت نشر دمبل، مي‌بايست دامنه حرکت در دورترين حالت از بدن باشد، البته با آرنجي نسبتاً خم تا حداکثر فشار بر روي سرشانه اعمال شود؛ اگر دامنه حرکت نزديک به بدن انتخاب شود، موجب رشد عضلات کول مي‌گردد که فرم خوشايندي براي بانوان فيتنس کار نيست.
تمرينات عضلات پشت (جهت زيبايي و سلامت)
تقويت عضلات پشت نقشي کليدي در استايل بدني دارد چرا که مانع از خمودگي و جمع شدن قفسه سينه به سمت جلو مي‌شود، اما تمرين بانوان بر روي اين نقاط مي‌بايست خيلي کم و بااحتياط انجام شود زيرا ممکن است در آينده موجب تحريک به رشد، تجمع چربي، ايجاد برجستگي و ريزش پوست در قسمت مياني پشت گردد. بانواني که قصد دارند عضلات پشت خود را تقويت نمايند بايد بيشتر با نرمش‌هاي ساده و طرز صحيح نشستن و خوابيدن به اين مهم دست يابند نه با تمرينات سنگين و شديد روي اين نقاط؛ حتي تمرينات با تکرار بالا و ست‌هاي متوسط يا زياد هم موجب برانگيختگي و تحريک به رشد فزاينده اين قسمت از بدن در آينده مي‌شود.
براي عضلات فيله کمر چنانچه طبق نظر مربي، فرد آسيب کمري نداشته باشد، تمرين سخت‌تر و شديدتر مانعي ندارد. لازم است مربيان نسبت به ورزشکاراني که گودي کمر با انحناي زياد دارند توجه بيشتري نشان دهند. حرکاتي از قبيل پلاور سيم به حالت خم، پلاور دمبل خوابيده، پلاور دستگاه و صليب پشت جزو حرکات خوبي به شمار مي‌روند که مي‌بايست در ست‌هاي کم انجام شود، مثلاً يک‌بار در هفته با تکرار متوسط يا بالا. تمرينات فيله کمر نيز بسيار مناسب هستند.
تمرينات عضله بازو (جهت زيبايي و سلامت)
بانواني که بازوهايي با حجم متوسط دارند بهتر است به منظور فرم دهي بيشتر، يک‌بار در هفته آن‌هم يک تا دو حرکت با ست‌هاي متوسط و تکرارهاي متوسط اين عضلات را تمرين دهند؛ البته به هيچ عنوان نبايد در هيچ مرحله‌اي از زندگي نسبت به استمرار تمرينات و رعايت رژيم غذائي بي‌توجهي کرد، چرا که ممکن است در آينده حجم اين قسمت از بدن افزايش يابد. براي بانواني که بازوان درشتي دارند به هيچ عنوان تمرين با وزنه و دستگاه توصيه نمي‌شود. براي خانم‌هايي که بازوهاي لاغري دارند، هفته‌اي يک تا دو جلسه تمرين با ست‌هاي کم، تکرارهاي متوسط و کم و يک تا سه حرکت پيشنهاد مي‌شود. البته در ماه‌هاي ابتدايي مي‌بايست برنامه تمريني بازو با تعداد حرکات کم و با احتياط فراوان انجام شود زيرا امکان دارد تمرين با شدت زياد براي ورزشکار نتيجه معکوس داشته باشد و بازوها لاغرتر و شل شوند. براي تمرين بازو بيشتر حرکات با سيم و دمبل‌هاي سبک توصيه مي‌شود.
تمرينات عضلات بالايي شکم (جهت زيبايي و سلامت)
براي بانواني که لگن و کمر پهني دارند، خانم‌هايي که ارتفاع دنده‌هايشان زياد است، ورزشکاران زني که در ستون فقرات و مهره‌ها مشکل دارند و همچنين زنان خيلي چاق، تمرينات شکم محدودي وجود دارد.
تمرينات عضلات پائين شکم (جهت زيبايي و سلامت)
در بانواني که حجم پاهايشان بسيار کم است، انجام تمرينات با تکرار بالا موجب کاهش بيشتر حجم پا در نواحي روي ران‌ها مي‌گردد. همچنين خانم‌هايي که مشکل گودي کمر دارند يا ستون مهره‌هايشان آسيب ديده است مي‌بايست اين حرکات را با زاويه مخصوص انجام دهند.
تمرينات عضلات پهلو (جهت زيبايي و سلامت)
پهلو شامل سه بخش جلوئي، کناري و پشتي مي‌باشد. انجام تمرينات با تکرار زياد براي قسمت جلو و پشت پهلو بسيار مناسب است اما براي قسمت کناري پهلو نبايست هيچ تمريني انجام داد زيرا ممکن است منجر به افزايش حجم اين قسمت از بدن شود.
تمرينات عضلات ران (جهت زيبايي و سلامت)
الف) جلو ران: بانواني که پاهاي درشتي دارند معمولاً براي حجيم شدن پاها مستعدتر هستند؛ به همين دليل مي‌بايست تمرينات اين نقطه از بدن را به نحوي انجام دهند که در آينده موجب تحريک به رشد بيشتر نشود. بانواني که پاهاي لاغري دارند نيز بايد بدون هيچ عجله‌اي و با انتخاب يک برنامه صحيح، تمرينات پا را در سه ماه ابتدائي به تدريج متنوع‌تر و شديدتر کنند، زيرا افزايش ناگهاني شدت تمرين ممکن است موجب کاهش حجم پا گردد.
ب) داخل پا: معمولاً در اکثر بانوان (80 درصد آنها) نواحي داخل پا محلي براي ذخيره چربي است؛ به همين دليل تمرينات اين قسمت از پا مي‌بايست طي ماه‌ها (حتي سال‌ها) به شکلي ملايم و با صبر زياد انجام گيرد، چرا که تمرينات شديد و سنگين از چربي‌هاي اين قسمت مي‌کاهد اما در عوض موجب شل شدن و افتادگي پوست مي‌گردد.
ج) خارج پا: اين قسمت از پا در نژادهاي شرقي و خاورميانه معمولاً هلالي شکل است و از ميانه بخش خارجي ران‌ها تا کمر ادامه مي‌يابد. اکثر بانواني که تمايل دارند همانند نژادهاي اروپائي ران‌هاي کشيده‌اي داشته باشند، مي‌خواهند چربي‌هاي اين قسمت از بدن را خيلي زود از بين ببرند. مربيان ناآگاه نيز با تمرينات اشتباهي از قبيل بالا و پائين آوردن پا از بغل، چه به صورت نرمشي چه با دستگاه و تمرين با دستگاه ابداکتور سعي مي‌کنند اين افراد را به خواستهشان برسانند، غافل از اينکه کار بيهوده و بسيار مضري انجام مي‌دهند چرا که اين تمرينات موجب چين‌خوردگي و افتادگي بدحالت پوست مي‌گردد و در 90 درصد مواقع منجر به کاهش مقطع باسن و بدفرمي آن مي‌شود.
د) پشت پا: توان اين عضله براي ورزشکاران بسيار حائز اهميت است اما تمرينات مناسب چنداني براي آن وجود ندارد. تمريناتي از قبيل پرس پا به حالت نشسته يا خوابيده، جلو ران با دستگاه، جلو ران تک صاف يا بالشتک روي زانو، ابداکتور، تمرينات باسن با دمبل يا سيم، پشت پا دستگاه، ليفت پشت پا و حرکات ساق پا براي عضلات پا مناسب هستند.
تمرينات با دستگاه‌هاي ايروبيک (تردميل، دوچرخه ثابت، الپتيکال)
در بخش‌هاي بعدي به مکانيزم اثر و تفاوت‌ها و شباهت‌هاي اين دستگاه‌ها مي‌پردازيم، اما ناگفته پيداست که تمرين با اين دستگاه‌ها نيز بايد همانند تمرين با وزنه بر اساس برنامه‌اي صحيح مطابق با وضعيت و اهداف تعيين شده فرد باشد و وضعيت سلامت زانو و کمر ورزشکار نيز کاملاً مورد بررسي قرار گرفته باشد. بانواني که پائين‌تنه لاغر يا متوسطي دارند و قصد دارند چربي‌هاي ميان تنه خود را بسوزانند مي‌بايست با احتياط با اين لوازم تمرين کنند زيرا ممکن است پيش از اينکه چربي‌هاي ميان تنه خود را به اصطلاح آب کنند، حجم پاهاي خود را از دست دهند.
نکته مهم: بانواني که تمايل دارند بدني عضلاني و مردانه داشته باشند نبايد به روش‌هاي فوق تمرين کنند، چرا که بدن خانم‌ها به دليل ترشح هورمون‌هاي زنانه که چربي ساز مي‌باشد، به ندرت همانند بدن آقايان مي‌شود. گفتني است سطح هورمون تستسترون در مردان بالاتر از زنان مي باشد؛ اين هورمون در سنين زير 20 سالگي عضلهساز است و بعد از اين سن موجب افزايش حجم عضلاني مي‌شود.
يک توصيه مهم براي بانواني که مي‌خواهند خيلي سريع و به هر قيمتي وزن بدن خود را تغيير دهند:
تحقيقات اخير نشان مي‌دهد کاهش وزن زياد و ناگهاني در بانوان، موجب کاهش شديد سطح هورمون‌هايي مي‌شود که محافظ تخمدان و سينه در برابر سرطان مي‌باشند. همچنين افزايش وزني معادل چهار کيلوگرم بعد از سن 30 سالگي در بانوان، خطر ابتلا به سرطان را افزايش مي‌دهد. از سوي ديگر انجام تمرينات مستمر و منظم با شدت ملايم، خطر ابتلا به سرطان رحم را تا حدود 30 درصد کاهش مي‌دهد.
اصول برنامه تمريني فيتنس بانوان
